Ugovor o radu

Ugovor o radu je ugovor kojim se zasniva radni odnos između poslodavca i zaposlenog i detaljno regulišu njihova međusobna prava i obaveze. Kako između poslodavaca i zaposlenih često postoje velike razlike u sukobljenim  interesima ovaj ugovor ima poseban značaj u pravnom prometu. Oko sačinjavanja  ugovora o radu  pravnu pomoć vam može pružiti i naš  advokat. 

Pravna regulacija

Sadržina ugovora o radu je regulisana Zakonom o radu. Zakon o radu se primenjuje kao opšti propis na sve radne odnose koji nisu posebnim zakonima drugačije regulisani. U nekim posebnim oblastima se radni odnosi drugačije organizuju kao što je rad zapolsenih u državnoj upravi ili policiji na koje se primenjuju Zakon o državnim službenicima i nameštenicima, Zakon o radnim odnosima u državnim organima ili Zakon o policiji.

Uslovi za zasnivanje radnog odnosa

Ugovor o radu može da se zasnuje sa licem koje ima najmanje 15 godina života. Radni odnos sa licem mlađim od 18 godina može da se zasnuje uz pisanu saglasnost roditelja, usvojioca ili staraoca ako takav rad ne ugrožava zdravlje, moral i obrazovanje maloletnika i ako takav rad nije zabranjen zakonom.

Lice mlađe od 18 godina života može da zasnuje radni odnos samo na osnovu nalaza nadležnog zdravstvenog organa kojim se utvrđuje da je sposobon za obavljanje poslova za koje zasniva radni odnos i da takvi poslovi nisu štetni za njegovo zdravlje.

Lice koje sa poslodavcem zaključuje ugovor o radu dužno je da poslodavcu dostavi sve isprave i druge dokaze o ispunjenosti uslova za rad na poslovima za koje se zasniva radni odnos. Poslodavac ne može da zahteva dostavu podataka i drugih dokaza koji nisu od značaja za obavljanje poslova za koje se zasniva radni odnos. Poslodavac ne može zahtevati dostavu podataka o porodičnom bračnom status i planiranju porodice. 

Poslodavac ne može da uslovljava zasnivanje radnog odnosa testom trudnoću osim u slučaju da prema nalazu zdravstvenog organa postoji opasnost za zdravlje žene i deteta od obavljanja određenog posla. Ne može se potpisivanje ugovora o radu uslovljavati ni prethodnim davanjem izjave o otkazu od strane zaposlenog.

Sadržina ugovora o radu

Ugovor o radu se zaključuje u pisanoj formi potpisivanjem kada ga potpišu zaposleni I poslodavac. Ugovor o radu se može zaključiti na neodređeno i određeno vreme, ako vreme nije utvrđeno smatra se da je zaključen ugovor o radu na neodređeno vreme. Ako poslodavac ne zaključi pisani ugovor o radu sa zaposlenim smatra se da je ugovor zaključen stupanjem zaposlenog na rad.

Ugovor o radu sadrži prema Zakonu o radu:

• naziv i sedište poslodavca;
• lično ime zaposlenog, mesto prebivališta, odnosno boravišta zapolsenog;
• vrstu i stepen stručne spreme, odnosno obrazovanja zaposlenog koji su uslov za obavljanje poslova za koje se zaključuje ugovor o radu;
• naziv i opis poslova koje zaposleni treba da obavlja;
• mesto rada;
• vrstu radnog odnosa (na neodređeno ili određeno vreme);
• trajanje ugovora o radu na određeno vreme i osnov za zasnivanje radnog odnosa na određeno vreme;
• dan početka rada;
• radno vreme (puno, nepuno ili skraćeno);
• novčani iznos osnovne zarade na dan zaključenja ugovora o radu;
• elemente za utvrđivanje osnovne zarade, radnog učinka, naknade zarade, uvećane zarade i druga primanja zaposlenog;
• rokove za isplatu zarade i drugih primanja na koja zaposleni ima pravo;
• trajanje dnevnog i nedeljnog radnog vremena;

Ugovor o radu ne mora da sadrži elemente iz prethodne tri (11,12,13) tačke ukoliko su oni utvrđeni zakonom, kolektivnim ugovorom, pravilnikom o radu ili drugim aktom poslodavca u kom slučaju u ugovoru mora da se naznači akt kojim su ta prava utvrđena u momentu zaključenja ugovora o radu.

Stupanje na rad

Zaposleni ostvaruje prava i obaveze stupanjem na rad, ako zaposleni ne stupi na rad danom utvrđenim ugovorom o radu, smatra se da nije zasnovao radni odnos osim ako je sprečen da stupi na rad iz opravdanih razloga ili ako se poslodavac i zaposleni drugačije dogovore. Poslodavac je dužan pre stupanja zaposlenog na rad da podnese prijavu na obavezno socijalno osiguranje za zaposlenog. Oko prava i obaveza iz radnog odnosa i o tome kako advokat može da vam pomogne  još informacija možete pročitati na strani radno pravo.

Vrste radnog odnosa

Probni rad

Ugovorom o radu može da se ugovori probni rad za obavljanje jednog ili vise povezanih odnosno srodnih poslova utvrđenih ugovorom o radu. Probni rad može trajati najduže 6 meseci, otkazni rok kod probnog rada ne može biti kraći od pet radnih dana i mora biti obrazložen. Ako zaposleni za vreme probnog rada nije pokazao odgovarajuće radne i stručne sposobnosti prestaje mu radni odnos istekom roka određenog ugovorom o radu.

Radni odnos na određeno vreme

Ugovor o radu može da se zaključi na određeno vreme, za zasnivanje radnog odnosa čije je trajanje unapred određeno objektivnim razlozima koji su opravdani rokom ili izvršenjem određenog posla ili nastupanjem određenog događaja za vreme trajanja tih potreba. Poslodavac može zaključiti jedan ili vise ugovora o radu na osnovu kojih se radni odnos sa istim zaposlenim zasniva za period koji sa prekidima ili bez prekida ne može biti duži od 24 meseca pri čemu se prekid kraći od 30 dana ne smatra prekidom u ovom smislu.

Izuzetno ugovor o radu na određeno vreme može da se zaključi:

• ako je to potrebno zbog zamene privremeno odsutnog radnika do njegovog povratka;

• za rad na projektu čije je vreme unapred određeno, najduže do završetka projekta;
• sa stranim državljaninom do isteka roka za koji mu je izdata dozvola za rad;
• za rad na poslovima kod novoosnovanog poslodavca čiji upis u registar u momentu zaključenja ugovora o radu nije stariji od jedne godine na vreme čije ukupno trajanje nije duže od 36 meseci;
• sa nezaposlenim licem kome do ispunjenja jednog od uslova za ostvarivanje prava na starosnu penziju nedostaje do pet godina najduže do ispunjenja uslova za penziju.

Ako je ugovor o radu na određeno vreme zaključen suprotno odredbama Zakona o radu ili ako zaposleni ostane da radi kod poslodavca najmanje pet radnih dana po isteku vremena za koje je ugovor zaključen, smatra se da je radni odnos zasnovan na neodređeno vreme.

Radni odnos za obavljanje poslova sa povećanim rizikom

Ugovor o radu može da se zaključi za obavljanje poslova sa povećanim rizikom samo ako zaposleni ispunjava uslove za rad na tim poslovima. Zaposleni može da radi na poslovima sa povećanim rizikom samo na osnovu prethodno utvrđene zdravstvene sposobnosti za rad na tim poslovima od strane nadležnog zdravstvenog organa.

Radni odnos sa nepunim radnim vremenom

Radni odnos može da se zasnuje i za rad sa nepunim radnim vremenom na određeno ili neodređeno vreme. Zaposleni koji radi sa nepunim radnim vremenom ima pravo na zaradu, druga prmanja i druga prava iz radnog odnosa srazmerno vremenu provedenom na radu osim ako za pojedina prava zakonom opštim aktom ili ugovorom o radu nije drukčije određeno. Poslodavac je zaposlenom koji radi sa nepunim radnim vremenom dužan da obezbedi iste uslove kao i zaposlenom koji radi sa punim radnim vremenom na istim ili sličnim poslovima. 

Poslodavac je dužan da zaposlene koji rade sa nepunim radnim vremenom obavesti o dostupnosti poslova sa punim i nepunim radnim vremenom na način i rokovima u skladu sa opštim aktom kao i da im razmotri zahtev za prelazak u puno radno vreme. Zaposleni koji radi sa nepunim radnim vremenom kod jednog poslodavca može za ostatak radnog vremena da zasnuje radni odnos kod drugog poslodavca i da na taj način ostvari puno radno vreme.

Radni odnos za obavljanje poslova van prostorija poslodavca

Radni odnos za za obavljanje poslova van prostorija poslodavca obuhvata rad na daljinu i rad od kuće. Ugovor o radu van prostorija poslodavca osim opštih elemenata mora da sadrži :

• trajanje radnog vremena prema normativima rada;
• način vršenja nadzora nad radom i kvalitetom obavljanja poslova zaposlenog;
• sredstva za rad za obavljanje poslova koja je poslodavac dužan da nabavi, instalira i održava;
• korišćenje i upotrebu sredstava za rad zaposlenog i naknadu troškova za njihovu upotrebu;
• naknadu drugih troškova i način njihovog utvrđivanja;
• druga prava i obaveze.

Osnovna zarada zaposlenog koji radi van prostorija poslodavca ne može biti utvrđena u manjem iznosu od osnovne zarade zaposlenog koji radi u prostorijama poslodavca. Odredbe o rasporedu radnog vremena, prekovremenom radu, preraspodeli radnog vremena ne primenjuju se na ovaj ugovor osim ukoliko nije drukčije utvrđeno opštim aktom ili ugovorom o radu. Količina i rokovi za izvršenje poslova ne mogu se odrediti na način kojim se zaposlenom onemogućava da koristi prava na odmor u toku dnevnog rada, dnevni, nedeljni i godišnji odmor. Poslodavac može da ugovori van svojih prostorija poslove koji nisu opasni i štetni po zdravlje zaposlenih i drugih lica i ne ugrožavaju životnu sredinu.

Radni odnos sa kućnim pomoćnim osobljem

Ugovorom o radu sa kućnim pomoćnim osobljem može da se ugovori isplata dela zarade i u naturi. Isplatom dela zarade u nature smatra se obezbeđivanje stanovanja i ishrane ili samo stanovanja odnosno samo ishrane. Vrednost davanja u naturi se mora izraziti u novcu. Najmanji procenat koji se mora isplatiti u novcu je 50% zarade. 

Ako je zarada ugovorena delom u novcu a delom u naturi onda je poslodavac za vreme odsustvovanja sa rada uz naknadu zarade dužan da zaposlenom naknadu zarade isplaćuje u novcu. Ugovor sa kućnim pomoćnim osobljem ne može da se zaključi sa supružnikom, usvojiocem ili usvojenikom, krvnim srodnikom u pravoj liniji bez obzira na stepen srodstva, u pobočnoj liniji do drugog stepena srodstva i sa tazbinskim srednikom do drugog stepena srodstva.

Radni odnos sa pripravnikom

Poslodavac može da zasnuje radni odnos sa licem koje pri put zasniva radni odnos u svojstvu pripravnika za zanimanje za koje je to lice steklo određenu vrstu i stepen stručne spreme ako je to kao uslov za rad na tim poslovima utvrđeno zakonom ili pravilnikom, ovo se odnosi i na lica koja su radila kraće od vremena utvrđenog za pripravnički staž u stepenu stručne spreme koja je uslov za rad na tim poslovima. Pripravnički staž traje najduže godinu dana, za vreme pripravničkog staža pripravnik ima pravo na zaradu i druga prava iz radnog odnosa u skladu sa zakonom.